PRZEMOC W RODZINIE

         Każdy z nas postrzega dom rodzinny jako środowisko miłości i opieki, bezpieczne i ciepłe miejsce, schronienie przed całym złem zewnętrznego świata. Jednak dla wielu ludzi dom rodzinny jest miejscem terroru i cierpienia, zagrożenia i poniżenia, lęku i rozpaczy. Do niedawna termin ,, przemoc

 w rodzinie ” kojarzył nam się wyłącznie tylko z rodzinami patologicznymi. Dopiero od kilku lat w Polsce coraz częściej mówi się o tym zjawisku,

 że istnieje ono we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia i sytuacji ekonomicznej. Jak można zdefiniować termin

,, przemoc w rodzinie”? Jest to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny , naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.

        Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym , że:

1.     Jest intencjonalna – tzn. jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.

2.     Siły są nierównomierne – w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy.

3.     Narusza prawa i dobra osobiste – sprawca wykorzystuje przewagę siły, narusza podstawowe prawa ofiary ( np. prawo do nietykalności fizycznej , godności szacunku itd.).

4.     Powoduje cierpienie i ból – sprawca naraża życie i zdrowie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony .

Na przemoc w rodzinie można spojrzeć z perspektywy prawnej, moralnej, psychologicznej i społecznej.

Z punktu widzenia prawa przemoc w rodzinie to przestępstwo, którego odmiany określone są w różnych kodeksach i odpowiednio karane. Najczęściej jest stosowany artykuł 207 kodeksu karnego i dotyczy znęcania się fizycznego lub moralnego nad członkiem rodziny i przewiduje karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do5 lat.

 Perspektywa moralna pokazuje, że dokonywanie przemocy to krzywdzenie słabszego i jest złem moralnym. Sprawca powinien podlegać sankcjom własnego sumienia i potępieniu ze strony innych ludzi. Moralna ocena przemocy powinna powstrzymywać sprawców i motywować świadków do pomagania.

         Psychologiczne spojrzenie na przemoc domową zwraca naszą uwagę na cierpienie i bezradność ofiary, odsłania mechanizmy wewnętrzne i sytuacyjne sterujące przemocą oraz złożone procesy interakcji między sprawcą i ofiarą. Psychologiczne zrozumienie przemocy odgrywa podstawową rolę przy pomaganiu ofiarom w wyzwalaniu się od przemocy i w naprawianiu szkód jakie poczyniła w ich życiu.

         Z perspektywy społecznej widać czynniki zawarte w obyczajach

i postawach, które mogą sprzyjać przemocy lub ją usprawiedliwiać.  

Przemoc w rodzinie może przybierać różne formy:

- PRZEMOC FIZYCZNA to: popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy, itd.

- PRZEMOC PSYCHICZNA to: wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna, (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami ), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie ), stosowanie gróźb, itp.

- PRZEMOC SEKSUALNA to: wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszenie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu

 z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych kobiet, itp.

- PRZEMOC EKONOMICZNA to: odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, nie zaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny, itp.

Każda przemoc w rodzinie przechodzi przez następujące cykle :

1.     Faza narastania napięcia .

W tej fazie partner jest napięty i stale poirytowany . Każdy drobiazg wywołuje jego złość , często robi awanturę , zaczyna więcej pić , przyjmować narkotyki lub inne substancje zmieniające świadomość . Może poniżać partnerkę , poprawiając swoje samopoczucie . Prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny . Sprawia wrażenie , że nie panuje nad swoim gniewem . Kobieta stara się jakoś opanować sytuację – uspokaja go , spełnia wszystkie zachcianki wywiązuje się ze wszystkich obowiązków . Często przeprasza sprawcę Ciągle zastanawia się nad tym , co może zrobić , aby poprawić mu humor , uczynić go szczęśliwym

     i powstrzymać przed wyrządzeniem krzywdy . Niektóre kobiety w tej fazie mają różne dolegliwości fizyczne , jak bóle żołądka bóle głowy , bezsenność utratę apetytu . Inne wpadają w apatię , tracą energia do życia, lub stają się nie spokojne  i pobudliwe nerwowo . Jest to wynik nastania napięcia , które po pewnym czasie staje się nie do zniesienia . Zdarza się , że kobieta wywołuje w końcu awanturę , żeby „mieć to już za sobą” .

2. Faza gwałtownej przemocy .

W tej fazie partner staje się gwałtowny . Wpada w szał i wyładowuje się . Eksplozje zazwyczaj jakiś drobiazg , np. lekkie opóźnienie posiłku . Skutki użytej przemocy mogą być różne – podbite oko , połamane kości , obrażenia wewnętrzne , poronienie , śmierć . Kobieta stara się zrobić wszystko , żeby go uspokoić i ochronić siebie . Zazwyczaj , niezależnie od tego jak bardzo się stara , wściekłość partnera narasta coraz bardziej . Czuje się bezradna , bo ani przekonywanie sprawcy , ani bycie miłą , ani unikanie , ani bierne poddawanie się mu nie pomaga i nie łagodzi jego gniewu . Po zakończeniu wybuchu przemocy , kobieta jest w stanie szoku. Nie może uwierzyć , że to się naprawdę stało . Odczuwa wstyd

 i przerażenie . Jest oszołomiona Staje się apatyczna , traci ochotę do życia , odczuwa złość i bezradność .

3.     Faza miodowego miesiąca .

Gdy sprawca wyładował swą złość i wie , że posunął się za daleko nagle staje się inną osobą . Szczerze żałuje za to , co zrobił , okazuje skruchę

i obiecuje , że to nigdy się nie powtórzy . Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego co zrobił i przekonuje ofiarę , że to był jednorazowy , wyjątkowy incydent , który już nigdy się nie zdarzy Sprawca okazuje ciepło i miłość . Staje się znowu podobny do tego , jaki był na początku znajomości . Przynosi kwiaty , prezenty , zachowuje się jakby przemoc nigdy nie miała miejsca . Rozmawia z ofiarą , dzieli się swoimi przeżyciami , obiecuje , że nigdy już nie skrzywdzi . Dba o ofiarę spędza z nią czas i utrzymuje bardzo satysfakcjonujące kontakty seksualne . Sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para . Ofiara zaczyna wierzyć w to , że partner się zmienił i że przemoc była jedynie incydentem . Czuje się kochana , myśli , że jest dla niego ważna

i znowu go kocha . Spełniają się jej marzenia o cudownej miłości , odczuwa bliskość i zespolenie z partnerem . Życie we dwoje wydaje się piękne i pełne nadziei . Ale faza miodowego miesiąca przemija i znowu rozpoczyna się faza narastania napięcia . Zatrzymuje ona ofiarę w cyklu przemocy , bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć o koszmarze pozostałych dwóch faz . Prawdziwe zagrożenie , jakie niesie ze sobą faza miodowego miesiąca jest związane z tym , ze przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza . Doświadczenia miodowej fazy demobilizują ofiarę i utrwalają u sprawcy poczucie bezkarności oraz nadzieje , że następnym razem znowu sobie jakoś poradzi i uzyska przebaczenie . Następne fazy miodowe są już krótsze i mniej miodowe .

W wyniku długotrwałej przemocy domowej u ofiar pojawiają się zaburzenia emocjonalne nazywane zespołem zaburzeń stresu pourazowego tzw. PTSD. Do podstawowych objawów tego zaburzenia zalicza się bolesne powracanie śladów doświadczeń urazowych, przeżywanie specyficznego paraliżu emocjonalnego, unikanie tego, co przypomina uraz, a także stany hiperpobudzenia. Mino upływu czasu pojawiają się koszmary senne

 i bezsenność , wstrząsające wspomnienia i wizje na jawie , niezrozumiałe

i bolesne stany emocjonalne i somatyczne. Ofiara obawia się , że zwariowała nie rozumie tego , co się z nią dzieje . Powtarzająca się przemoc burzy utrwalony obraz życia i własnej osoby , na którym opierała się dotychczasowa egzystencja. Maltretowana osoba traci podstawowe poczucie bezpieczeństwa

 i uporządkowania życia , traci zaufanie do siebie i zaczyna źle myśleć o sobie . Często pragnie wycofać się z normalnego życia i odizolować od innych . Zaczyna myśleć , że bycie ofiarą przemocy jest jej nieuchronnym przeznaczeniem do końca życia . Staje się nietolerancyjna dla własnych słabości i błędów , obwinia się i odmawia sobie podstawowych praw ludzkich . Traci nadzieję i poczucie godności . Czasem nawet podejmuje zamach na swoje życie lub na życie sprawcy .

         Dzieci wzrastające wśród przemocy w domu są często zapomnianymi jej ofiarami . Doznają przemocy nie tylko w tedy, gdy są bezpośrednio maltretowane lub zaniedbywane przez rodziców lub opiekunów . Cierpią i są krzywdzone także w tedy , gdy są świadkami przemocy dorosłych .

         Do typowych przykładów przemocy wobec dzieci należą :

- twierdzenie , że „złe” zachowanie dziecka jest przyczyną napaści na dorosłą partnerkę

- izolowanie dziecka na równi z maltretowana matką ( np. zabranianie mu zabaw i kontaktów z innymi dziećmi )

- angażowanie dziecka do współuczestnictwa w przemocy ( np. zmuszanie go do brania udziału w fizycznych , emocjonalnych lub seksualnych napaściach na partnerkę )

- zmuszanie dziecka do oglądania przemocy

- grożenie użyciem przemocy wobec dziecka , ulubionego zwierzęcia domowego lub innych drogich dziecku rzeczy ( ataki wymierzone w zwierzęta lub ulubione zabawki są szczególnie raniące dla małych dzieci , które często nie rozumieją granicy między sobą a ulubionym obiektem ; zatem atak sprawcy na ulubionego kota doświadczany jest jako atak przeciwko samemu dziecku )

- przesłuchiwanie dzieci , by wydobyć od nich wiadomości o tym , co robiła matka

- przymuszanie maltretowanej matki , by dziecko zawsze jej towarzyszyło

- zabieranie dziecka z domu po każdym epizodzie przemocy , by upewnić się , że maltretowana dorosła ofiara nie ucieknie od sprawcy

- używanie dzieci jako zakładników lub porywanie ich , ukarać ofiarę lub zmusić ja do posłuszeństwa

- wykorzystywanie przewlekłych postępowań o przyznanie opieki jako kolejnego sposobu maltretowania ofiary

- wygłaszanie dzieciom długich tyrad o zachowaniu maltretowanej matki , które miały być przyczyną rozwodu

- domaganie się nieograniczonego dostępu do dzieci lub stałej łączności telefonicznej bez brania pod uwagę ich potrzeby spędzania czasu z przyjaciółmi

Przemoc domowa może wyrządzić dziecku szkody fizyczne , emocjonalne i poznawcze . Skutki stosowania przemocy wobec dzieci są niewyobrażalne . Uniemożliwiają dziecku więź z obojgiem rodziców, czego efektem będą trudności w nawiązywania późniejszych związków oraz zablokowanie rozwoju właściwych dla wieku zdolności i umiejętności . Dzieci ,  które borykają się z problemem maltretowania matki przez ojca nie mają później żadnych pozytywnych modeli . Czasami nastolatek naśladuje i jednoczy się ze sprawcą , traktując go jako prawdziwie silną osobę . Negatywne skutki uszkodzenia przez sprawcę procesu rozwojowego można zaobserwować natychmiast . Są to : lęk , zaburzenia łaknienia i snu , zaburzenia związane z nastrojem ( depresja i nadmierna potrzeba uczuć ) , nadmiernie akcentowane posłuszeństwo lub zamknięcie w sobie , agresywne zachowania , odizolowanie się i unikanie , obgryzanie paznokci , niepokój , drżenie , jąkanie , problemy

w szkole , myśli samobójcze itp.

Skutki długotrwałe przejawiają się w życiu dorosłym i objawiają się tym , że takie dzieci nie mogą nadrobić zaległości w nauce lub

w umiejętnościach kształtowania stosunków międzyludzkich . Ubytki  te wpływać będą na zdolność utrzymania pracy i podtrzymywania związków . Chłopcy w dorosłem życiu często maltretują swoje partnerki, ponieważ takie wzorce wynieśli z domu.

         Jeżeli ofiara utrwalonej przemocy w rodzinie nie otrzyma pomocy

 z zewnątrz jej szanse na wyrwanie się z pułapki i na uratowanie są niewielkie. Zawsze można zatrzymać przemoc. W wielu przypadkach udaje zatrzymać się proces uszkadzania psychiki zarówno dziecka jak i ofiary dorosłej. Dlatego sprawą szczególnej wagi jest działanie różnych instytucji i organizacji zajmujących się udzielaniem pomocy. Troskliwa, wspierająca siatka opiekuńcza może osłabić wpływ przemocy . Należy pamiętać, iż pomaganie ofiarom przemocy winno wykraczać poza obszar wymiaru sprawiedliwości .Potrzebne są miejsca , w których ofiary otrzymają pomoc prawną , bytową, oraz takie,

 w których będą mogły schronić się ze swoimi dziećmi, by uniknąć maltretowania. Potrzebni są ludzie, którzy dostarczą wsparcia emocjonalnego

 i pomogą w poszukiwaniu sprawiedliwości. Wreszcie potrzebne są takie miejsca, w których dzięki pomocy psychologicznej ofiary będą mogły zaleczyć swe rany psychiczne i podjąć pracę nad zmianą swego życia i umocnieniem siebie.

W strukturach lokalnych działają Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, natomiast bezpośrednią pomocą zajmują się pracownicy socjalni. Pomocy można też szukać w Ośrodku Zdrowia, szkole, w policji, itd.

Pomocą ofiarom przemocy zajmuje się też Ogólnopolskie Porozumienie pod nazwą NIEBIESKA LINIA. Bazę danych prowadzi biuro Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie (informacja tel. (0-22) 36 06 21).